| خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- براساس برخی متون کهن، «سین» حرف نخست نام یکی از امشاسپندان (فروزه‌های اهورامزدا) است و سپندارمذگان نام داد. امشاسپندان دارای ویژگی‌های نیکو هستند و هر کدام بخشی از عظمت خداوند یکتا را به آدمی می‌شناسانند. در این گزارش با محوریت کتاب‌های طب سنتی و متون و روایات دینی، خواص دارویی و غذایی 6 سین خوراکی سفره هفت‌سین شامل سیر، سرکه، سیب، سنجد، سمنو و سماق بررسی شده است. سیب؛ زیباروی خوان هفت‌سین در کتاب دوم از «قانون» اثر ابن سینا، درباره خواص و طبیعت سیب آمده است: «عموما سيب دارای گوهری تر است كه چيرگی دارد و سرد است. اما سيب بسيار شيرين شايد سردی و گرمی معتدل داشته باشد و گرايشش به سوی گرمی باشد.» حکیم ابوعلی سینا در بخش دیگری از این کتاب نوشته است: «سيب و بويژه برگش بازدارنده زايده‌ها است. سيب و بويژه آنچه شيرين نشده بادزا است. سيب گس و ترش آبی و خاكی و سيب شيرين آبی و سيب بيمزه بسيار آبی است و بسيار تمايل به رطوبت دارد. هم از اين سبب است كه افشره‌اش زود به جوش می‌آيد و عسل افشره‌اش را نگاه می‌دارد. سيب گس و گيرنده خلط خاكی به‌وجود می‌آورد. سيب ترش و سيب نارسيده خلط خام و نارسيده و پذيرايی گنديدن ببار آرند و سبب گنديدگی و تب می‌شوند. خلطی كه از سيب ترش پديد آيد لطيف‌تر از خلطی است كه از گيرنده پيدا می‌شود.» وی همچنین درباره خواص سیب روی برخی بیماری‌ها و مشکلات جسمانی اشاره می‌کند: «برگ و افشره سيب، درمان ورم گرم نوخاسته و مورچگی است. برگ و الياف سيب و افشره سيب، گيرنده قَرحه را بهم آرد. هميشه خوردن و عادت كردن به خوردن سيب و بويژه بسيار خوردن سيب بهاری درد عصب در پی دارد. سيب و بويژه سيب خوشبوی شامی و سيب شيرين خوشبوی و سيب ترش قلب را توانا كنند. از گرمای بسيار فرساينده سيب و قاوت سيب بسيار مفيد است. سيب از ضعف معده درمان است. سيب گيرنده درد معده را چه از گرمی يا سردی باشد درمان كند. چون خلط نارسيده توليد می‌نمايد شايد سيب نارسيده سبب تب شود. سيب و افشره برگ سيب در كاهش دادن اثر تسمم مفيدند.» خواص سیب در کتب و روایات دینی امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «کل التفاح نضوج للمعده؛ خوردن سیب معده را پاک می‌کند و می‌شوید.» (خصال ، ص 412) ابی بصیر می‌گوید که امام باقر(ع) فرمود: «موقعی که خواستی سیب بخوری قبلاً آن را استشمام و بو کن، سپس بخور زیرا در این‌صورت آنچه را که به روح تو ناراحتی و عارض گشته ساکت می‌کند.» (بحار ، ج 66 ، ص 171) سلیمان جعفری از امام رضا(ع) نقل کرده است: «رسول خدا نگاه کردن به ترنجبین سبز و سیب قرمز را دوست داشت.» (کافی ، ح 6 ، ص 360) روزی از تب در خدمت امام صادق (ع) بحث به میان آمد، آن حضرت فرمود: «ما اهل بیت در طب مداوا نمی‌کنیم، مگر با آب سرد که بر تب‌دار بریزند و سیب خوردن.» (محاسن ، ج 2 ، ص 55 ، کافی ، ج 6 ، ص 355 ، جامع الروايات ، ص 528) سلیمان بن درستویه وسطی می‌گوید: «مفضل به عمر جهت نیازهای علمی مرا نزد حضرت امام صادق(ع) فرستاد، دیدم در جلو آن حضرت سیب سرخ هست. عرض کردم جانم به فدایت این چیست؟ فرمود: ای سلیمان شب گذشته بیدار شدم و این‌را برایم آوردند تا آن‌که آن‌را بخورم، حرارتم خاموش شود و درون من خنک گردد و تب را ببرد.» (محاسن ، ج2 ، ص 552 ، مکارم ، ص 197) سمنو؛ موثر بر درمان سرفه خشک و دردسینه «سمنو» علاوه بر جایگاه فرهنگی و کاربرد خوراکی، در طب سنتی ایران هم مورد توجه قرار گرفته است. در قسمت «مفردات» کتاب‌های طب سنتی از آن به‌عنوان «نَیدَه» یاد شده که یک لغت مصری است. «سمنو» را با نام‌های «سمنوبوا» و «سمن‌بیا» نیز می‌شناسند. «سمنو» نه تنها در بهار و به مناسبت نوروز، بلکه همانند حلوا و آش برای برآورده کردن حاجات و نذر و نیاز نیز تهیه می‌شود. با توجه به ریشه مصری کلمه «نیده» به احتمال فراوان این ترکیب غذائی در سایر کشورها و سرزمین‌های دیگر هم یافت می‌شود. در کتاب‌های طب سنتی از جمله آثار مربوط به دوره صفویه و قاجاریه، به‌طور خلاصه به نحوه تهیه «سمنو» اشاره شده، ولی روش پخت آن در کتاب‌های آشپزی سده اخیر با جزئیات بیشتری ذکر شده است. طبیعت و خواص سمنو در کتاب‌های طب سنتی اشاره شده که «سمنو» طبیعت و مزاجی گرم و معتدل دارد و از نظر خواص نیز تا حدی مانند گندم مولد خلط صالح بوده و مسمن و یا چاق‌کننده بدن است. همانطور که گندم می‌تواند باعث «سُدَه» شده و منافذ را مسدود کند، سمنو نیز در صورت زیادهروی باعث به‌وجود آمدن تب‌های «مرکبه» می‌شود. از خصوصیات جالب «سمنو» که در کتاب‌های طب کهن اشاره شده می‌توان از «معدل بلغم اعضاء الرأس»، «جهت رفع صعود بخار به دماغ»، «سرفه خشک» و «درد سینه» نام برد. یکی از مشکلات «سمنو» دیرهضم بودن آن است که با اضافه کردن دانه‌هائی مانند بادام و گردو، دیرهضم‌تر می‌شود. برای رفع مشکلات ناشی از «سمنو» یا جلوگیری از پیش آمدن ضررها می‌توان از سکنجبین و کاسنی استفاده کرد. سرکه؛ ملطف و محرک اشتها درباره خواص سرکه در کتاب‌های طب قدیم و جدید و روایات و کتاب‌های دینی موارد بسیاری ذکر شده است. غلامحسین قره گزلو در کتاب «خواص میوه‌ها و سبزیها» بخشی را به معرفی خصوصیات این ماده اختصاص داده است. محمد عبادیانی در صفحه 65 کتاب «داروهای آبدست طبیب در مکتب طب ایرانی» درباره برخی خواص سرکه آورده است: «سرکه سریع‌النفوذ و رساننده قوای ادویه به اعضا است. سرکه لطیف‌کننده مواد (ملطف) است. اگر مواد غلیظ مانند گوشت گاو یا کله پاچه را با آن بپزند یا همراه آن بنوشند سبب تلطیف و هضم بهتر آن می‌شود. سرکه محرک اشتها است. سرکه جهت کاهش (قطع) صفرا و تفتیح معده و انسداد عروق گوارش و طحال مفید است. خوردن انجیر و مویزی که در سرکه خیسانیده باشند، برای درمان طحال مفید است.» وی در ادامه درباره مضرات سرکه نیز نوشته است: «زیاده روی در مصرف آن برای موارد زیر زیان‌آور است؛ اعصاب و اعضایی که بافت عصبی فراوان دارند مانند معده و رحم، افرادی که درد پشت دارند، در بعضی افراد باعث بروز زخم‌های گوارش (سحج) در معده و روده‌ها می‌شود. بدن را لاغر می‌کند. نیروی جنسی را ضعیف و حتی قطع می‌کند. زیادهروی در مصرف آن برای مبتلایان به سوءمزاج سوداوی، سرفه، افرادی که به ضعف بدن و ضعف اعصاب دچارند، افراد لاغر و مبتلایان به نزله، افراد کم خون، پیران و افراد سبزه‌رو زیان دارد.» نکاتی درباره خواص سرکه در کتب و روایات رسول خدا (ص): «إن الله و ملائکته یصلّون علی خوان علیه خل و ملح؛ خداوند و فرشتگانش رحمت میکنند بر سفره‌ای که در آن سرکه و نمک هست.» (محاسن ، ج 2 ، ص 487) امام صادق (ع) فرمود: «سرکه و زیتون از غذای پیامبران مرسل است.» باز فرمود: «خوب خورشتی است سرکه؛ زهره صفرا را می‌شکند، دل را زنده می‌کند، لثه را محکم می‌نماید، کرم را می‌کشد.» و در جایی دیگر فرمود: «لقمه را درون سرکه بردن و خوردن شهوت را می‌برد.» (بحار ، ج 66 ، ص 304 ، فصال، ص 636، محاسن ، ج2 ، ص 486، عیون الاخبار، ج 2، ص 34 ، صحیفه الرضا، ص 16) امام صادق (ع): «ما اول غذا را با سرکه شروع می‌کنیم، در صورتی که دیگران با نمک شروع میکنند.» (محاسن ، ج 2، ص 486، مکارم، ص 217) «مردی در خراسان خدمت امام رضا (ع) بود، سفره غذا آوردند که در آن سرکه و نمک بود، آن حضرت با سرکه شروع به غذا نمود، می‌گوید که گفتم فدایت شوم، شما ما را امر فرمودید که با نمک شروع به غذا نمائیم. فرمود: این هم مثل آن است. سرکه دهان را قوی و عقل را می‌افزاید.» (محاسن ، ج 2، ص 487) سماق؛ جلوگیری از بروز سرطان‌ها «سماق» خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد. آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که از عمل رادیکال‌های آزاد در بدن جلوگیری میکنند. رادیکال‌های آزاد با تخریب سلول‌های بدن نقش مهمی در بروز انواع سرطان دارند. بنابراین آنتی‌اکسیدان‌ها از بروز سرطان‌ها جلوگیری میکنند. برای بیماران دیابتی مفید است، زیرا یكی از عوامل به‌وجود آمدن عوارض مختلف در دیابتی‌ها، تركیب شدن گلوكز (قند خون) با پروتئین‌های حیاتی بدن است كه به تغییر ساختار شیمیایی و عملكرد این پروتئین‌ها می‌انجامد. مطالعات نشان می‌دهد كه «سماق» تا 81 درصد از بروز این فرایند جلوگیری می‌كند. «سماق» برای دندان درد مفید است، اشتها را تحریک می‌کند، به دلیل داشتن تانن فراوان، قابض و پاک‌کننده معده است، خاصیت ادرارآور یا دیورتیک دارد، تب را پایین می‌آورد، در درمان بیماری‌های روماتیسمی و نقرس موثر است، خون را تصفیه و مواد زائد خون (مانند اوره) را دفع می‌کند، لثه‌ها را تقویت و محکم می‌کند، برای برطرف شدن تهوع و بی‌اشتهایی مفید بوده، تقویت‌کننده دستگاه گوارش است و از خونریزی معده جلوگیری می‌کند. این گیاه اغلب در مناطق مدیترانه، جنوب ایتالیا و آسیای شرقی و در ایران دیده می‌شود. انواع متنوعی دارد که برخی از آنها جنبه تزیینی دارند. در یونان باستان از چوب سماق برای رنگ‌آمیزی پارچه‌های پشمی استفاده می‌شد و در کشور ایتالیا از این گیاه برای رنگ دادن به چرم استفاده می‌کردند. در برخی از کشورها از سماق نوشیدنی تهیه میکنند که برای تسکین درد معده و اختلالات گوارشی موثر است. «سماق» به روایت کتاب‌های سنتی در کتاب‌های طب سنتی، کتاب‌های روایی و دینی و آثار معاصر به خواص این ماده اشاره شده است. از جمله منابع معاصری که «سماق» در آن به تشریح معرفی شده می‌توان جلد دوم «زبان خوراكی‌ها» تالیف دكتر غیاث‌الدین جزایری را نام برد. در بخشی از مقدمه کتاب «سماق» نوشته مشترک مهدی عماد، فریبرز غیبی، سیدمحسن رسولی، رسول خانجانزاده و سعید محمدی جوزانی که از سوی انتشارات پونه منتشر شده است، می‌خوانیم: «کتابچه مصوّر حاضر، یکی از دفاتر مجموعه گیاهان دارویی ـ صنعتی است که از سوی ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان دارویی و طبّ ایرانی، معاونت فن‌آوری ریاست جمهوری تدوین شده است. دفتر حاضر، به معرفی گیاه «سماق» اختصاص دارد. سماق به‌صورت درختچه‌ای و در نواحی گرم و معتدل می‌روید. در این دفتر، علاوه بر معرفی علمی گیاه، شرح ویژگی‌ها و مشخصات گیاه‌شناسی، معرفی انواع گونه‌ها، شرح اطلاعات مربوط به نحوه کشت، تکثیر و برداشت، خواص دارویی، خوراکی و آرایشی «سماق» ذکر شده است. مجموعه حاضر، با هدف معرفی و شناخت کوتاهی از برخی گونه‌های گیاهی که مصرف دارویی و صنعتی عمده‌ای دارند، به رشته تحریر درآمده است.» سیر؛ گیاهی که بوعلی سینا آن‌را «اکسیر» خواند در بسیاری از کتاب‌های معاصر درباره طب سنتی و گیاهان دارویی از خواص فوق‌العاده «سیر» یاد شده که از آن‌جمله کتاب «خواص سبزیها» تالیف مرتضی نظری است. «سیر» در طب کهن و کتاب‌های دوران قدیم نیز بسیار مورد تاکید دانشمندان بوده و حتی ابن سینا، سیر را به اکسیر تعبیر کرده است. جان جرارد، مشهورترين گياه‌شناس انگلستان در كتابى به نام «تاريخ نباتات» که در سال 1597 به همت وی جمع‌آورى شد، «سير» را فوق‌العاده شفابخش دانسته است. مدارک ثبت شده در هندوستان به زبان سانسكريت، استفاده از «سير» را به‌عنوان دارو از پنج هزار سال قبل حكايت مى‌كند كه با زمان ثبت شده در بين‌النهرين تطابق دارد. در يكى از كهن‌ترين مدارک موجود به نام «مدرک بوور» که از روى مدارک قديمى‌ترى در حدود سال 350 بعد از ميلاد مسیح تصويربردارى شده، آمده كه «سير» قادر به معالجه بيمارى‌هاى لاغرى، ضعف هاضمه، كوفتگى، سرفه‌ها، زكام‌ها، ناراحتى‌هاى پوستى، هموروئيد، ورم معده ، بزرگ شدن طحال، هضم نشدن غذا، دردهاى معده، يبوست، دفع كرم‌ها، رماتيسم، سل، جذام و صرع است. بقراط كه امروزه پدر طب ناميده مى‌شود، سير را براى عفونت‌ها، زخم‌ها، سرطان‌ها، جذام و مشكلات گوارشى توصيه كرده است. ديو سكرايدز، مشهورترين گياه شناس يونانى نیز «سير» را به‌عنوان آنتى بيوتيک، آنتى ويرال، ضد تصلب شرايين، ضد فشارخون و ضد سرطان می‌دانست. پاراسل ساس، پزشک سوئيسى بود كه در پايان قرن شانزدهم مى‌زيست و نخستین پزشک اروپايى بود كه درمان طاعون انسانى توسط سير را توصيه کرد و اين مورد مصرف را بدون شک از روستاييان آموخته بود. او متذكر شد كه سير ضد سموم، معالج سرفه و ادرارآور است و ناراحتى‌هاى پس از زايمان را برطرف و زخم‌هاى پوستى را مداوا مى‌كند. خواص غذایی و دارویی سیر سیر (نام علمی: Allium sativum) گیاهی است از راسته مارچوبه‌سانان و از تیره نرگسیان که سرشار از فولیک اسید، ویتامین C، کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و مقدار کمی روی و ویتامین‌های B۲، B۱ و B۳ است. در میان مردم چین که مقدار زیادی سیر مصرف میکنند، موارد سرطانی بسیار کم دیده شده است. برخی از خواص درمانی سیر عبارتند از: آنتی بیوتیک، اشتهاآور، کاهنده فشار خون، ضدباکتری، نیرودهنده، هضم کننده غذا، صفرابر، ضدعفونی کننده، کاهنده کلسترول خون، کاهنده قند خون، ضد انگل ، کشنده کرم‌های روده، دارای آثار ضد سرطانی، ادرارآور، مصالح استسقاء، ضد روماتیسم، مفید در درمان عفونت‌ها، مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی، جلوگیری از حمله‌های قلبی، کاهش خطر لخته شدن خون درون رگ‌ها، مانع تصلب شرایین، ضد انعقاد خون، نرم‌کننده سینه، فرونشانده التهاب، کاهنده احتقان در موارد سرماخوردگی‌های معمولی، ضد آسم. تاریخچه‌ای مختصر از سیر در بین اقوام مختلف به دستور خوفو، یکی از پادشاهان سلسله چهارم مصر باستان، یک پر سیر را روی بلندترین هرم جیزه حکاکی کردند. از این امر چنین برمی‌آید که مصریان به سیر جنبه الوهیت می‌دادند. سنگ نوشته‌ای که بر یکی از سنگ‌های اهرام مصر درباره خواص طبی و درمانی سیر باقی‌مانده که نشان می‌دهد هر روز صبح به کارگرانی که در بنای هرم کار می‌کردند، یک پر سیر می‌خوراندند تا آنها در مقابل بیماری مصون مانده و به آنها برای ساختن چنین بنای عظیم و بلندی، دل و جرأت بخشد. یونانی‌ها، برخلاف مصریان هر که را که بوی سیر می‌داد از معابد بیرون می‌انداختند. با این وجود عجیب این است که پهلوانان یونانی پیش از مسابقات المپیک یک دوره طولانی سیر مصرف می‌کردند. یهودیان و یونانیان و رومیان، سیر را مثل نوشدارو می‌دانستند و مورد مصرف قرار می‌دادند. براساس نوشته هرودوت، تاریخ‌نویس یونانی، نخستین شورش تاریخ بشر توسط کارگران معبد خوفو بخاطر قطع شدن جیره سیر آنها به وقوع پیوسته است. سنجد؛ مرهمی برای درد مفاصل و آرتروز سنجـد با نام علمی «Elaeagnusan gastifolial» گیاهی درختی و از خانواده سنجدیان (Elaeagnaceae) است که در آب و هوای معتدل می‌روید. ميوه سنجد از گذشته در سفره هفت‌سین ایرانیان جای داشته است. از سنجد در منابع طب سنتی به عنوان «چوب‌دانه»، «نُقد» و «بُل» نام برده شده است. میوه سنجد مزه تقریبا ترش، شیرین و کمی گس دارد و به شکل بیضوی، گوشت‌دار، شبیه زیتون به رنگ زرد نارنجی مایل به قرمز بوده و از نظر غذایی کم‌کالری و طبیعت آن سرد و خشک و یبوست‌آور است. جوشانده برگ درخت سنجد خاصیت جمع‌کنندگی و ضد اسهال دارد و داروی خوبی برای اسهال کودکان است. سنجد بادشکن بوده و سردرد را تسکین می‌دهد. مصرف سنجد برای تقویت معده و کبد، کاهش وزن، از بین بردن التهاب حاد و مزمن، پیشگیری از عفونت در بدن،درمان درد مفاصل، خارش پوست و درمان آرتروز مفید است. اگر آرد و هسته میوه سنجد با هم آسیاب شود، مصرف خوراکی آن بیماری آرتروز را درمان می‌کند. در احادیث آمده که گوشت سنجد باعث رویش گوشت در بدن و استخوانش، استخوان و پوستش پوست‌آور و برای درمان تب و جذام نیز مفید است. آشنایی با خواص سنجد در لابه‌لای صفحات کتاب‌ها در کتاب‌های بسیاری از قدیم و معاصر به سنجد و خواص آن اشاره شده که از آن‌جمله می‌توان به «قانون المقاله الثانیه من الکتاب الثانی، فی ادویه المفرده» ابوعلی سینا، «طبّ الائمّه» ترجمه و اقتباس جواد فاضل، «طب گیاهی و خواص میوه‌ها در کلام امام باقر (ع)» نوشته مهدی سلطانی رنانی و «میوه درمانی با بهره گیری از دستورهای اسلامی» نوشته عذرا سادات حکیم اشاره کرد. ابوعلی‌سينا در كتاب «قانون المقاله الثانیه من الکتاب الثانی، فی ادویه المفرده» به ذكر خواص بسياری از درختان و گياهان از جمله سنجد می‌پردازد و از نظـر پزشكی برگ، پوست و چوب آن‌را مـورد مطالعه قرار داده است. در کتاب «میوه درمانی با بهره‌گیری از دستورهای اسلامی» نوشته عذرا سادات حکیم آمده است: «سنجد طبیعتی گرم و خشک دارد، باعث رویش گوشت بر استخوان می‌شود، مقوی و مفرح است، خونریزی را متوقف می‌کند و برای بیماری‌های کبدی یرقان و زردی مفید است. این میوه مانع از تکرر ادرار می‌شود و کلیه‌ها را گرم نگه می‌دارد. همچنین ضد تهوع و ضد درد است و تب و لرزهای سرد، زخم ریه بیماری‌های سینه مثل تنگی نفس را از بین می‌برد و بیماری‌های لثه و دندان، زخم معده و اسهال را بهبود می‌بخشد.» در صفحات 215 و 216 کتاب «طبّ الائمّه» ترجمه و اقتباس جواد فاضل نیز به نقل از امام باقر (ع) درباره اهمیت و خواص دارویی و تغذیه‌ای سنجد می‌خوانیم: «میوه سنجد، گوشت را می‌رویاند، به پوست بدن توانایی می‌بخشد و قلوه‌ها را گرم می‌کند. نیز سنجد در علاج بیماری‌های بواسیر و سلس‌البول بسیار سودمند است.» |  |
↧
هفت‌سین نوروزی با طعم کتاب/ سین‌هایی که خاصیت دارویی دارند
↧